مدرسه آنلاین و چالش‌های والدین
گفت‌وگو با محمد داوری، کارشناس ارشد مدیریت آموزشی و مدرس سواد رسانه‌ای
آموزش آنلاین شکاف میان والدین، معلمان و دانش‌آموزان را کاهش داده، ضعف و قوت‌ها به چشم‌آمده است. از این رو آموزش آنلاین را یک فرصت می‌دانم و به نظرم تهدیدهای آن قابل رفع است.محمد داوری، کارشناس ارشد مدیریت آموزشی و مدرس سواد رسانه‌ای، در نشست «مدرسه آنلاین و چالش‌های والدین» که به‌صورت زنده از صفحه اینستاگرام انارستان پخش شد، چالش‌های والدین در مواجهه با آموزش آنلاین را در چهار گروه چالش ایفای نقش، چالش‌های نگرشی، چالش‌های دانشی و چالش‌های مهارتی دسته‌بندی کرد و تاکید کرد که اگر این چالش‌ها برطرف بشود نگرانی هم از میان می‌رود، وی افزود: اگر کسی فضای مجازی را صرفا تهدید می‌داند هنوز در نگرش، دانش و مهارت دچار کاستی است. والدین با یک نگرش درست از این فرصت آموزش آنلاین برای نیل به رسالت آموزشی استفاده کنند، یعنی آموزش زندگی‌محور نه کنکور محور آموزشی که کودک را برای اداره زندگی جمعی و فردی آماده می‌کند.
فرصت‌های آموزش آنلاین
وی نخست به بیان فرصت‌های آموزش آنلاین پرداخت و گفت: آموزش آنلاین به والدین فرصت داده که مشارکت و مدیریت بیشتری در روند آموزش داشته باشند، من عمدا واژه کنترل را در این زمینه به کار نمی‌برم. کودک مثل تلویزیون نیست که ما او را کنترل کنیم، او یک انسان با ویژگی های منحصر به فرد خودش است که باید برای زندگی خودش تربیت بشود نه برای تامین عقده‌های والدین و نه برای افراد دیگر.
این کارشناس ارشد مدیریت آموزشی تاکید کرد: آموزش آنلاین وقتی والدین نقش مکمل معلم را داشته باشند، فرصت است اما در نقش جایگزین معلم تهدید است. چون آموزش کامل در ارتباط مستقیم معلم و شاگرد اتفاق می‌افتد و در این ارتباط تنگاتنگ است که حس، عواطف، ویژگی‌های شخصیتی و روحیات به دانش‌آموز منتقل می‌شود. اینجاست که والدین باید نقش مکمل داشته‌باشند و کمک کنند ارتباط عاطفی و حسی کودک و معلم برقرار بشود و ارتباط معلم و کودک را محدود به همان چند دقیقه آنلاین کلاس نکنند. بنابراین آموزش آنلاین فرصت است مشروط بر اینکه والدین نقش خود را درست ایفا کنند، نگرش مثبتی داشته باشند، از دانش و مهارت لازم برخوردار باشند. هرچند می‌دانیم فشار زیادی روی والدین به‌ویژه مادران است.
داوری افزود: در آموزش آنلاین فرصت دسترسی به محتوای متنوع آموزشی فراهم شده است در حالیکه در آموزش حضوری یک کتاب درس بود و یک موضوع الان درباره همان موضوع انبوهی از محتوای آموزشی در قالب‌های چندرسانه‌ای وجود دارد، افزون بر آن دانش‌آموزان می‌توانند از تدریس معلم‌های دیگر هم بهره بگیرند، فرصت تکرار و مراجعه مجدد وجود دارد. وقت، هزینه و انرژی رفت و آمد صرف افزایش کیفیت می‌شود.
این روزنامه‌نگار حوزه آموزش تصریح کرد: البته تمام این فرصت‌ها با این شرط فراهم است که دانش‌آموزان از امکانات اولیه آموزش آنلاین یعنی تبلت و اینترنت بهره‌مند باشند، اما متاسفانه تعداد زیادی از کودکان از این امکانات اولیه محروم هستند و خانواده‌ها هم همگی از دانش و مهارت لازم برخوردار نیستند.
وی تاکید کرد: آموزش آنلاین جایگزین آموزش حضوری نیست، بلکه مکمل آن است و می‌تواند خلاهای نظام آموزشی فرسوده و ناکارآمد ما را پُر کند. بنابراین امیدواریم پس از کرونا هم این آموزش همچنان در کنار آموزش حضوری باقی بماند، این یک نگرش پیشرو در نظام‌های آموزشی دنیا است.
این کارشناس ارشد مدیریت آموزشی ابراز داشت: برخی که آموزش آنلاین را تهدید می‌دانند، سلطه سنتی خود را در خطر می‌بینند بنابراین نگران موقعیت خودشان هستند نه نظام آموزشی و آینده دانش‌آموزان، در حالیکه باید خوشحال باشند که آموزش آنلاین فرصتی فراهم کرده که ضعف‌های سیستم‌آموزشی به چشم بیاید، الان والدین تفاوت معلم خوب و معلم بَد و روش‌های مختلف آموزشی را بهتر درک می‌کنند، پیش از این پدران و مادران اینقدر به محتوای کتاب‌ها دقت نکرده بودند.
آموزش آنلاین، فرصتی برای ارتقا عدالت و کیفیت آموزش به‌شرط تامین امکانات
مسعود صادقی، کارشناس ارشد ارتباطات و مجری کارشناس برنامه، در گفت وگو با داوری ابراز داشت: با توجه به آنچه درباره شرط لازم بهره‌مندی از امکانات اولیه گفتید می‌توان نتیجه گرفت آموزش مجازی اگر با توزیع عادلانه امکانات همراه باشد در راستای عدالت آموزشی است، اما باید در نظر بگیریم اگر ضرورت آموزش آنلاین پیش نمی‌آمد هیچگاه محروم بودن کودکان مناطق کم‌برخوردار از دستگاه‌های هوشمند به چشم نمی‌آمد و این حق آنها، ضرورت پاسخگویی پیدا نمی‌کرد.
داوری، ضمن تایید سخنان صادقی، تاکید کرد که این هم در زمره فرصت‌ها است، وی افزود: در بحث عدالت آموزشی هر شهروند باید بتواند به اندازه دیگر شهروندان از امکانات آموزشی برخوردار باشد، از فضای فیزیکی، تجهیزات آزمایشگاهی و کارگاهی، معلم خوب و اخیرا اینترنت و دستگاه‌های هوشمند.
این کارشناس ارشد مدیریت آموزشی گفت: الان یکی از چالش‌های پدران و مادران دسترسی به همین امکانات است، چه بسا والدینی که قصد دارند نقش خود را به خوبی ایفا کنند، از نگرش مناسبی هم برخوردار است و آموزش آنلاین را فرصت می‌دانند، دانش و مهارت لازم هم دارند اما تبلت ندارند، این ظلم است.
داوری افزود: بنابراین آموزش آنلاین می‌تواند فرصتی برای ارتقا عدالت و کیفیت آموزش باشد اگر امکانات اولیه تامین بشود و اگرنه شکاف طبقاتی در آموزش عمیق‌تر می‌شود.
ریشه‌یابی نگرانی والدین و نقش بازدارنده تئوری توهم توطئه
سخنگوی سازمان معلمان تصریح کرد: آموزش آنلاین تهدید است برای کسانیکه بر پایه نگرش توهم توطئه آن را ارزیابی می‌کنند و آن را ابزار تهاجم فرهنگی می‌پندارند این نگرش بیشتر در میان مسئولان رواج دارد و یک مانع به‌شمار می‌آید. نگرانی برخی والدین هم از آموزش آنلاین برخاسته از همین القای منفی است.
داوری افزود: بخشی از والدین که در زمینه امکانات، تجهیزات، مهارت و دانش احساس ضعف می‌کنند، نگران اُفت تحصیلی فرزند خود هستند، گروهی از پدران و مادران نگران هستند که دستگاه هوشمند که ابزار لازم آموزش آنلاین است، زمینه‌ساز راهیافتن فرزندان به محیط‌های نامناسب بشود، که این نگرانی در بحث ایمنی مطرح می‌شود.
وی تصریح کرد: ما چون شناخت، دانش و مهارت لازم را نداریم و نقش خودمان را به‌عنوان والدین درست ایفا نمی‌کنیم و نگرش درستی نداریم، درنتیجه مدیریت خوبی هم نداریم بنابراین فرصت آموزش آنلاین به تهدید تبدیل می‌شود، اما هر سه مورد به راحتی با اندکی مطالعه و آموزش برطرف می‌شوند.
جنس نگرانی والدین و نقش بازدارنده رسانه‌ها
این مدرس سواد رسانه‌ای گفت: دانش‌آموزان پایه دهم در درس تفکر و سواد رسانه‌ای با تکنیک «برجسته‌سازی» به‌عنوان یکی از فنون اقناع در رسانه‌ها آشنا می‌شوند. رسانه‌ها باید فرصت‌های فضای مجازی و آموزش آنلاین را برجسته کنند حال آنکه بیشتر تهدیدها را برجسته می‌کنند و در نتیجه والدین در جایگاه مخاطبان قانع می‌شود که فضای مجازی تهدید است و تمایلی به آشنایی با آن پیدا نمی‌کنند، از همین رو دچار ضعف دانش می‌شود که ریشه در ضعف اطلاع‌رسانی رسانه‌ها دارد و هر دو مانع هستند.
این کارشناس ارشد مدیریت آموزشی درباره جنس نگرانی والدین ابراز داشت: والدین دانش‌آموزان مقطع ابتدایی از میزان کارآمدی آموزش آنلاین نگران هستند که نگرانی درستی است، بویژه برای سه سال نخست مقطع ابتدایی و از همه مهم‌تر اول ابتدایی که نیازمند آموزش حضوری هستند. اما وقتی دانش‌آموز به مقاطع بالاتر می‌رود، یعنی در متوسطه اول و دوم نگرانی والدین از جنس دیگری است و آنها می‌گویند نگران جستجو‌های فرزندشان در اینترنت هستند. در فضای رسانه‌ای هم برخی اتفاقات برجسته می‌شود که به این نگرانی دامن می‌زند.
داوری افزود: از دید من کسانیکه سهوا یا عمدا تهدیدهای فضای مجازی و آموزش آنلاین را برجسته می‌کنند ظلم بزرگی به جامعه می‌کنند. در حالیکه اگر کودکی آسیب می‌بیند از ابزار نیست از جانب ما است که مدیریت نمی‌کنیم. الان همین چی‌خوبه انارستان یک ابزار کارشناسی، دسته‌بندی و گزینش محتوا و مدیریت فضای مجازی است. شما یک چاقو را به دست کودک خردسال خود نمی‌دهید اما وقتی به سن نوجوانی می‌رسد خودتان چاقو را به او می‌دهید تا به‌عنوان مثال آشپزی کند، پس چاقو هم رده‌بندی سنی دارد، یعنی سطح بلوغ فکری تعیین‌کننده است.
این کارشناس ارشد علوم تربیتی تصریح کرد: البته سن یکی از ابعاد بلوغ است، بلوغ شناختی، اخلاقی، اجتماعی، عاطفی، هنری و بلوغ جسمی و بدنی ابعاد شش‌گانه بلوغ هستند، این شش‌ضلعی باید متناسب با جایگاه فردی و اجتماعی کودک رشد همه‌جانبه و متعادل در سطح مناسبی داشته باشند. در زمینه آموزش آنلاین هم یکی از نگرانی‌ها از این بابت است که مبادا این آموزش همه‌جانبه نباشد، چندان‌که اشاره کردم ارتباط مستقیم معلم و دانش آموز در آموزش حضوری به رشد اجتماعی و عاطفی و روانی کمک می‌کند.
ضعف سواد با تعاریف نوین
این مدرس سواد رسانه‌ای ابراز داشت: آخرین تعریف یونسکو از سواد، توانایی ایجاد تغییر است یعنی توانایی فهم مسائل، پاسخگویی به پرسش‌ها و انباشت اطلاعات، دانش است اما سواد نیست، اما اگر با این دانش بتوانیم در خود و دیگری تغییر ایجاد کنیم با سواد هستیم. یونسکو همچنین در تقسیم‌بندی انواع سواد، سواد رسانه‌ای، سواد دیجیتالی و سواد ارتباطی را در زمره سوادهای نوین آورده است. بنابراین پدر و مادر لازم است، سواد رسانه‌ای خود را تقویت کنند تا بتوانند تغییرات مثبتی در نگاه خود و فرزندان ایجاد کنند.
داوری افزود: در بحث مهارت‌ها، ضعف سواد دیجیتالی و عدم آشنایی با قابلیت‌های دستگاه‌های هوشمند و اینترنت یک مانع مهم است.
ضرورت اصلاح نگرش و گذار به رویکرد میانه
داوری در ادامه از صادقی پرسید به عنوان یک کارشناس ارشد ارتباطات و در جایگاه یک پدر، چگونه با این استفاده کودک‌تان از فضای مجازی برخورد می‌کنید؟ صادقی در پاسخ ابراز داشت: من و همسرم در گام اول تلاش می‌کنیم تا شناخت و دانش خودمان را در ابعاد مختلف به‌روزرسانی کنیم، مهارت‌های لازم را به‌دست بیاوریم البته من بواسطه رشته تحصیلی، شغل و علاقه شخصی‌ام ناگزیر در این راستا حرکت می‌کنم اما مسئولیت فرزندم اهمیت این موضوع را دوچندان می‌کند.
صادقی افزود: الان خوشبختانه ابزارهای مدیریتی مثل سیمکارت کودک و نوجوان با امکان اینترنت دوستدار کودک و نرم‌افزارهای پرنتال کنترل برای مدیریت استفاده از تبلت و گوشی هوشمند وجود دارد اما از همه مهم‌تر اینکه تلاش می‌کنیم کودک و با آسیب‌ها آشنا کنیم که کودک به درک و بلوغی برسد تا خودش بتواند مواجهه درستی با آسیب‌ها داشته باشد، البته این کار ظریف و سختی است و ما در این زمینه تلاش می‌کنیم از تخصص و تجربه و توصیه‌های متخصصان علوم تربیتی بهره بگیریم.
داوری تاکید کرد: این گذار از رویکرد‌های دوگانه که یا کودک را از دسترسی به فضای مجازی بازداریم و یا در آن رها کنیم و رسیدن به یک رویکرد میانه، نشانه دستیابی به یک نگرش درست است بر همین اساس فضای مجازی و آموزش آنلاین یک فرصت خوب است منوط به اینکه دانش و مهارت آن را به‌دست بیاوریم و بتوانیم فرزند را به یک بلوغ برسانیم تا به ابزار خودایمنی دست پیدا کند.
از چه‌چیزی نگران باشیم
داوری سپس از صادقی پرسید با این وجود شما نگرانی هم دارید؟ و صادقی پاسخ داد: بله نگرانی بیشتر متوجه خودمان در جایگاه پدر و مادر است که مبادا در بروزرسانی دانش و مهارتمان از رشد شتابان فناوری اطلاعات و ارتباطات جا بمانیم.
داوری اظهار داشت: اتفاقا درس اول کتاب تفکر و سواد رسانه‌ای پایه دهم مسابقه رسانه و زمان است، سرعت توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات چنان است که گویی رسانه از زمان سبقت گرفته است.
دسته‌بندی بازدارنده‌ها
داوری موانع بهره‌گیری درست و بهینه از آموزش آنلاین را در یک دسته‌بندی کلی شامل سه گروه موانع اقتصادی، فرهنگی و ساختاری دانست و گفت: موانع اقتصادی شامل فقدان یا ضعف در امکانات، ابزارهای ارتباطی هوشمند ازجمله موبایل و تبلت و رایانه است، موانع فرهنگی که به نگرش‌ها برمی‌گردد و موانع ساختاری که متوجه ساختار نظام آموزشی ایران است.
این کارشناس ارشد مدیریت آموزشی تصریح کرد: ما با یک ساختار آموزشی عرض و طویل، سخت، کُند و فرسوده مواجه هستیم در این ساختار متمرکز یک راهکار تا از وزارتخانه به مناطق مرزی برسد سال‌تحصیلی به پایان رسیده است هر طرحی در این ساختار در مسیر اجرا با موانع مدیریتی روبه‌رو می‌شود و همچون یک گلوله برف در سلسله مراتب و پیچ و خم‌های اداری از بین می‌رود، سامانه شاد یکی از مصادیق همین گلوله‌های برف است. در این زمینه من گفت‌و‌گوی ویژه‌ای با آقای سیدحسن الحسینی، مشاور وزیر آموزش و پرورش و مسئول برنامه شاد انجام داده‌ام که حاوی مطالب و خبرهای خوب و امیدوارکننده‌ای است.
نقش‌ها را اشتباه نکنیم
داوری با اعلام اینکه والدین در آموزش آنلاین نقش اصلی را دارند، اظهار داشت: پیش از این مدرسه خانه دوم بود الان با محوریت آموزش آنلاین خانه مدرسه اول است. در این شرایط والدین و اعضای خانواده در جایگاه همکاران مدرسه قرار می‌گیرند و نقش پشتیبان دارند نه نقش معلم، مدیر یا معاون مدرسه. گاهی برخی اعضای خانواده در نقش ناظم مدرسه ظاهر می‌شوند و پیگیر مسائل انضباطی هستند.
درباره کلیپ‌های طنز و شوخی با آموزش آنلاین
داوری با اشاره به کلیپ‌هایی که آموزش آنلاین را دستمایه شوخی و طنز قرار داده‌اند تصریح کرد: برخی کلیپ‌ها اصل آموزش و جایگاه معلم و والدین را مسخره می‌کنند و کاسبان فضای مجازی در اوج اخلاق‌گریزی برای جذب دنبال‌کننده و از آنها بهره‌برداری می‌کنند.
این کارشناس ارشد علوم تربیتی افزود: اینجا لازم است خواهش کنم که در هر شرایطی از ارزش و اعتبار سه موضوع پاسداری کنیم: یکی اصل آموزش و تعلیم و تربیت، دوم جایگاه معلم و سوم شان و منزلت پدران و مادران. گفته شده اگر می‌خواهید جامعه‌ای را به فروپاشی برسانید ارزش معلم را در آن جامعه نابود کنید، من اضافه می‌کنم و ارزش والدین را.
برنامه آموزش آنلاین را جدی بگیریم، دانش‌آموز را شکنجه نکنیم
داوری تاکید کرد: والدین در هماهنگی با مدرسه تلاش کنند، برنامه آموزش آنلاین را با همان جدیت و نظم کلاس‌های حضوری اجرا کنند، برخورد سهل‌انگارانه و رفع تکلیف کردن، ضریب کارآمدی آموزش را کاهش می‌دهد، عدم رعایت برنامه خواب باعث می‌شود، دانش آموز خواب آلوده و به زور پای درس بنشیند و این آموزش را بی اثر و زجر آور می‌کند.
این کارشناس ارشد مدیریت آموزشی افزود: به‌طور کلی یکی از آسیب‌های نظام آموزشی ما این است که دانش‌آموزان لذت یادگیری را نچشیده‌اند، من نگرانم که این فرصت آموزش آنلاین که فرصتی برای چشیدن لذت یادگیری است با این سهل‌انگاری‌ها از دست برود. باید قاعده مشخصی برای برگزاری کلاس وجود داشته باشد. ترجیحا یک جای مشخص در خانه تعیین بشود وسایل و تجهیزات آنجا قرار بگیرد، مزاحمت‌های مختلف برطرف بشود، محدودیت‌ها مدیریت بشود تا اهمیت و جایگاه آموزش روشن بشود.
آموزش آنلاین یک آزمون بزرگ برای معلم‌ها
داوری با تاکید بر اینکه سه ضلعی معلم، دانش آموز و والدین باید پیوسته با هم در ارتباط باشند، ابراز داشت: معلم می‌تواند بر پایه بازخوردهای والدین شیوه‌ها را اصلاح کند و بهبود ببخشد. آموزش آنلاین یک آزمون بزرگ و محک جدی برای معلم‌ها و به‌طور کلی معلمی کردن است. معلمی که دانش دیجیتال و مهارت لازم برای بهره‌گیری از فناوری‌های روز را نداشته باشد و نتواند با دوربین ارتباط خوبی برقرار کند، از عهده آموزش برنمی‌آید.
آزمون‌ها و نگرانی‌های دوگانه
داوری با بیان اینکه «یکی از نگرانی‌ها بحث آزمون‌ها است» ابراز داشت: نگرانی مدارس از تقلب‌کردن دانش‌آموزان است و والدین نگرانند که دانش‌آموز درس‌ها را به‌خوبی یادنگرفته باشد و از پس امتحان برنیاید.
این کارشناس ارشد علوم تربیتی تصریح کرد: اصلا اینکه فرض را بر تقلب بگذاریم یک ضعف فرهنگی و تربیتی است ما باید فرض را بر تقلب‌نکردن بگذاریم یعنی یک کنترل درونی و اخلاقی مانع تقلب کردن بشود، اما متاسفانه برخی از والدین به کمک دانش‌آموزان می‌آیند که تقلب کنند.
وی تاکید کرد: نباید اعتبار آزمون از بین برود، امتحان گذرگاه مچ‌گیری نیست، بلکه فرصت ارزیابی عملکرد گذشته برای پیدا کردن ضعف‌ها و قوت‌ها و دوم امکانی برای یادگیری است، همه ما این تجربه را داریم که اگر نمره یک مسئله را به دلیل اشتباه از دست داده باشیم آن مسئله همیشه در ذهن ما می‌ماند.
داوری در پایان گفت: تقلب افزون بر اینکه از دید اخلاقی ناپسند است، از جنبه عملکردی هم آسیب‌زا است چراکه در ارزیابی عملکرد انحراف ایجاد می‌کند، چون معلم فرض را بر یادگیری می‌گذارد و لزومی به توقف برای رفع کاستی‌ها نمی‌بیند.
